Naar een breder gedragen natuurbeleid in Nederland

Ondanks alle beleidsinspanningen zijn de internationaal afgesproken natuurdoelen nog niet in zicht. De opgave die er ligt vereist niet alleen maatregelen, maar ook een brede betrokkenheid van verschillende maatschappelijke partijen. Er is echter een risico dat het maatschappelijke draagvlak voor het natuurbeleid onder druk komt te staan. Dit komt onder andere doordat het beleid onvoldoende aandacht heeft voor de verschillende manieren waarop mensen natuur waarderen.

In het natuurbeleid en bredere omgevingsbeleid, waaronder het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG), ligt de nadruk op natuurbescherming die nodig is vanwege Europese afspraken. Hierbij gaat het om zogenoemde intrinsieke waarden van natuur: natuur heeft waarde op zichzelf, onafhankelijk van de mens. Het beleid is gericht op de bescherming van specifieke planten- en diersoorten en bijzondere habitats die van groot belang zijn voor het behoud van de biodiversiteit.

Ecosysteemdiensten

Recentelijk is er in het natuurbeleid ook meer aandacht voor andere waarden van natuur, namelijk die van een natuur die nuttig is voor de mens. Natuur is een bron van allerlei zaken die mensen nodig hebben, zoals voedsel, bouwmaterialen en water, of levert nuttige diensten, zoals verkoeling in de stad, luchtzuivering of plaagbestrijding. Natuur heeft dan zogenoemde instrumentele waarden; ze levert 'ecosysteemdiensten' en draagt zo bij aan de brede welvaart van mens en maatschappij.

Relationele waarden

Maar voor veel mensen heeft natuur ook heel andere functies, waarden en betekenissen. Mensen kunnen zich verbonden voelen met de natuur, gehecht zijn aan een park of bos in hun omgeving, ze vinden spirituele betekenis in de natuur of putten inspiratie uit de schoonheid ervan. Natuur is daarmee een onderdeel van de individuele en collectieve identiteit van mensen. In het huidige natuurbeleid is onvoldoende aandacht voor deze zogenoemde relationele waarden die mensen aan natuur hechten.

Een natuurbeleid dat veel meer dan nu weerspiegelt dat mensen de natuur op verschillende manieren waarderen, heeft een veel grotere kans op acceptatie en draagvlak. Dit kan door het natuurbeleid te verbinden met het landschapsbeleid. Hierin is immers wel aandacht voor de relatie van mensen met het hen omringende landschap: dit landschap heeft belevingswaarde en cultuurhistorische betekenis, en verleent identiteit aan gemeenschappen en individuen.

Legitimiteit

Aandacht voor deze ‘zachte’, relationele waarden van natuur hoeft niet ten koste te gaan van de harde, wettelijke verplichtingen van het natuurbeleid. Integendeel, de juridische legitimiteit van het beleid kan juist worden versterkt als de maatschappelijke legitimiteit ervan ook is gewaarborgd. Om die legitimiteit verder te versterken is het van belang om ook de instrumentele waarden (het nut) van natuur breder bekend te maken bij het grote publiek. De diensten die de natuur levert kunnen bovendien worden verbonden met beleid voor klimaatadaptatie en -mitigatie, landbouw, verstedelijking en volksgezondheid, in de vorm van bijvoorbeeld groen-blauwe dooradering tot in de stad, natuurinclusieve landbouw, de aanleg van nieuwe bossen en de vernatting van veengebieden.