Aan de slag met transformerend klimaatbeleid

Om toe te werken naar een klimaatneutrale samenleving in 2050 richt het Nederlandse klimaatbeleid zich gelijktijdig op een groot aantal fundamentele veranderingen in de samenleving, zoals een warmtetransitie en transities richting duurzame mobiliteit, verduurzaming van de industrie en een circulaire economie. Maatschappelijke transities vragen om scherpe beleidskeuzes en sturingsaanpak die de maatschappelijke veranderdynamiek ondersteunen en helpen versnellen. Beleid dat hierin slaagt, beschikt over transformerend vermogen. Dit vermogen is nodig om de klimaatdoelstellingen sneller dichterbij te brengen.

Klimaatbeleid mist sturing op systeemverandering

Het PBL en de VU constateren in dit rapport dat het huidige klimaatbeleid is gebaseerd op sectorale werkprocessen, een korte termijnoriëntatie en een sterke scheiding tussen beleid en uitvoering. Er zijn meer inspanningen nodig voor het verbeteren van de samenwerking tussen sectoren en tussen beleid en samenleving, en voor het verstevigen van de focus op de benodigde systeemveranderingen. De bevindingen tot dusver laten zien dat werken aan een transformerend klimaatbeleid voor beleidsmakers ingewikkeld en uitdagend is omdat de beleidspraktijk daar niet op is ingericht. De uitdagingen ervaren de betrokkenen bij de Lerende Evaluatie Klimaatbeleid als ‘paradoxen’ die inherent zijn aan de inrichting van het beleidsveld, en de complexe lange termijn klimaatopgave die fundamentele verandering in het beleidsveld vergt. We onderscheiden vier paradoxen over de volgende thema’s:

• Samenhang in het klimaatbeleid organiseren
• Op flexibele wijze richting geven
• De maatschappij meekrijgen
• De lange termijn klimaatopgave in het vizier houden

Aanbevelingen en vervolg Lerende Evaluatie Klimaatbeleid

Dit rapport presenteert drie aanbevelingen voor het omgaan met de vier paradoxen en daarmee het versterken van sturing op systeemverandering in het nationale klimaatbeleid:

1. Voer regie op verdere samenwerking rond systeemvraagstukken zoals grondstoffen- en materiaalgebruik, energie-infrastructuur en arbeid & scholing.
2. Koppel visievorming aan nastrevenswaardige publieke waarden bijvoorbeeld het verbeteren van de volksgezondheid of een veerkrachtig ecosysteem.
3. Versterk het opgavegericht werken in klimaatbeleid om een verandering in de werkcultuur – van taak,- en sectorgericht naar opgavegericht – mogelijk te maken.

Voorjaar 2024 zullen PBL en VU  het eindrapport van de Lerende Evaluatie uitbrengen. Dat zal een evaluatie van het transformerend vermogen van het nationale klimaatbeleid bevatten en een verdere uitwerking van de handelingsperspectieven. Aan beleidszijde is verdere inzet op een lerende beleidsorganisatie nodig om het transitie-denken in het nationale klimaatbeleid te verstevigen en verankeren. Door op lerende wijze aan de slag te blijven met transformerend klimaatbeleid, komt ook de transformatie richting een klimaatneutrale samenleving dichterbij.