Balans van de Leefomgeving 2025

Op onderdelen zijn er de afgelopen jaren wel verbeteringen gerealiseerd, zoals op het gebied van hernieuwbare energie en luchtkwaliteit. Maar op belangrijke dossiers zoals wonen, natuur en grondstoffen is de voortgang onvoldoende. Het halen van de leefomgevingsdoelen kan alleen door prioriteiten te stellen en daadkrachtig beleid te tonen. Bovendien maakt de huidige geopolitieke situatie de noodzaak groter om minder afhankelijk te zijn van andere landen waar het gaat om energie en grondstoffen. Dit biedt ook kansen voor Nederland.

De grote leefomgevingsvraagstukken laten zich niet enkel meer oplossen met eenvoudige maatregelen en nieuwe technologieën; ze vragen om meer fundamentele keuzes die zullen leiden tot een herverdeling van lusten en lasten en mogelijk fors ingrijpen in ons dagelijks leven. Evengoed zal ook het verder uitstellen van keuzes grote consequenties hebben. In alle gevallen zal een door burgers als rechtvaardig ervaren verdeling het uitgangspunt moeten zijn.

Klimaat

• Het klimaat verandert in hoog tempo. Wereldwijd was 2024 het eerste kalenderjaar waarin de temperatuur gemiddeld meer dan 1,5°C boven pre-industrieel niveau uitkwam.
• Nederland warmt sneller op dan het wereldgemiddelde. De opwarming gaat gepaard met toenemende weersextremen en schade aan gezondheid, natuur, voedselproductie, infrastructuur en gebouwen.
• In 2024 was de uitstoot van broeikasgassen 36% lager dan 1990. Het doel om in 2030 55% minder broeikasgassen uit te stoten wordt zeer waarschijnlijk niet gehaald. Daarmee komt ook het doel van netto 0% uitstoot in 2050 in gevaar.

Gezonde leefomgeving

• Blootstelling aan luchtvervuiling, geluid, hitte en toxische stoffen veroorzaakt gezondheidsverlies.
• De luchtkwaliteit is sterk verbeterd, maar de langetermijneffecten van veel (cocktails van) stoffen zijn nog grotendeels onbekend.
• Een groene leefomgeving verbetert de gezondheid en voorkomt hittestress, maar staat onder druk door toenemende verstening van de stad.

Grondstoffen en handel

• De daling van het gebruik van grondstoffen gaat te traag. Het is onwaarschijnlijk dat het nationale doel van halvering van het abiotisch grondgebruik in 2030 wordt gehaald.
• De landvoetafdruk van de Nederlandse consumptie was in 2021 iets meer dan 13 miljoen hectare, waarvan ongeveer 30 procent in andere EU-landen en ruim 60 procent buiten de EU.
• De leveringsrisico’s voor de meeste kritieke grondstoffen zijn toegenomen.

Wonen en bereikbaarheid

• Er worden de laatste jaren minder nieuwe woningen gebouwd dan de beoogde 100.000 per jaar. De meeste nieuwe woningen vallen daarnaast in het dure huur- of koopsegment.
• Het statistisch woningtekort is gestegen van 250.000 woningen in 2017 naar 400.000 woningen in 2024.
• Er zijn grote en toenemende verschillen in bereikbaarheid, vooral tussen mensen met en zonder auto.

Natuur en landbouw

• De kwaliteit van natuur en water is onvoldoende voor het halen van de doelen van de VHR en de KRW. Dit komt vooral door verdroging, het gebruik van meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen en door gebrek aan leefgebied.
• De afgelopen jaren zijn de emissies uit de landbouw nauwelijks meer afgenomen en ook natuurherstel blijft achter.
• Om de vergunningverlening voor ruimtelijke ontwikkeling vlot te trekken is het nodig om voortvarend werk te maken van natuurherstel én stikstofreductie.